Reigers en ooievaars op antieke tegels
Het is bekend dat veel voorstellingen op de tegels geschilderd zijn naar 16e eeuwse en 17e eeuwse gravures. In het boekje Dieren op tegels geschreven door Jan Pluis e.a. staan talloze afbeeldingen van gravures afgebeeld welke als voorbeeld hebben gediend voor tegelschilders. Gravures van o.a Nicolaes de Bruyn en Adriaen Collaert zijn veel gebruikt als voorbeeld om vogels en zoogdieren op tegels te schilderen. Van Adriaen Collaert zijn gravures bekend van zowel ooievaar en reiger (hieronder afgebeeld).
Er is veel moeite gedaan om een onderscheid te maken tussen tegels met de voorstellingen van reigers en ooievaars hetgeen soms best wel twijfelachtig is. De kuif die reigers hebben vormde daarbij een belangrijk kenmerk voor het bepalen van de soort.
Diverse voorstellingen op 17e eeuwse tegels zijn door tegelschilders ontleend aan gravures van Adriaen Collaert (eind 16e eeuw).
Op beide afbeeldingen, een reiger links, en een ooievaar rechts ontbreekt een slang in de snavel.
Tegels met reigers en/of ooievaars erop worden regelmatig afgebeeld met iets in de snavel. Dat blijkt niet om een worm of een paling te gaan, maar om een slang. De ooievaar staat vanuit de oudheid bekend als de vijand van de slang. Maar slangen kunnen ook symbolisch vergeleken worden met grillige, slechte gedachten of onberekenbare mensen. De ooievaar rekent met de slang af, doorboort ze met zijn snavel, terwijl de rechtschapen mens onzuivere gedachten van zich af zet. Dat dit gedrag de mens erg heeft aangesproken blijkt wel uit het stadswapen van Den Haag waarin ook een ooievaar is opgenomen met slang in de snavel.
Op diverse tegels staan ooievaars (dan wel reigers) afgebeeld met een langwerpig voorwerp in de snavel. Het lijkt op een worm of paling maar het is dus een slang. Het stadswapen van Den Haag is dus niet een ooievaar met een worm of paling in de snavel maar een slang.
De ooievaar staat verder bekend als heilbrenger. Ze brengen welvaart, geluk en een lang leven. Hij werd ook als een heilig dier beschouwd. Het huis waar hij op nestelt wordt beschermd tegen blikseminslag en brand.
Fotoalbum: Reigers op antieke tegels, 17e eeuw
Vanuit de mythologie staat de ooievaar bekend als de bode van de wolkengodin die in het vroege voorjaar de lente aankondigt. Tegelijk beschouwden onze Germaanse voorouders de bliksem als een snelle vogel die het bliksemvuur naar de aarde bracht meestal samen met kinderzielen. Het bliksemvuur zou ontstaan doordat de dondergod zijn staf in een gouden zonnerad ronddraaide, waarna de bliksemstraal die daardoor ontstond dan door een vogel, een ooievaar, naar de aarde werd gebracht. Het wagenwiel, waar zoveel ooievaars op nestelen, is het symbool van het gouden zonnerad. Tevens dacht men, dat kinderzielen bij de geboorte van een kind ook door een ooievaar op aarde werd gebracht net als de bliksem. Op die manier is de sage ontstaan dat ooievaars de brenger van kinderen zijn.
Uitsnede van een gravure van een ooievaar met een (gevederd) slangachtig reptiel in de snavel
Fotoalbum: Ooievaars op antieke tegels, 17e eeuw (1)
Fotoalbum: Ooievaars op antieke tegels, 17e eeuw (2)
Fotoalbum: Ooievaars op antieke tegels, 18e t/m 20e eeuw
Drie verschillende cloisonnétegels van de Porseleine Fles Delft en Westraven te Utrecht. 20e eeuw.
Kleipijpen met ooievaars
Gouda?
18e eeuw
Schoonhoven (CHN)
Cornelis Huijvenaar. 18e eeuw
Schoonhoven(CHVN)
Cornelis Huijvenaar. 18e eeuw
Gorkum (IOH)
Jan van Ophuijsen. 18e eeuw