Duiventillen op antieke tegels
Over duiventorens, duiven, duiventillen en antieke tegels met afbeeldingen van duiven, vredesduiven en duiventillen
Kasteel op het landgoed Linschoten, gebouwd in de 17e eeuw.
Dit landgoed wordt sinds 1969 beheerd door de "Stichting G. Ribbius
Peletier Jr. tot Behoud van het Landgoed Linschoten".
In 1969 kwam het landgoed Linschoten in handen van de Stichting G. Ribbius Peletier Jr. tot Behoud van het Landgoed Linschoten. De laatste eigenaar wilde hiermee versnippering van het landgoed voorkomen. Dat is gelukt. Landgoed Linschoten is met ruim 500 hectare het grootste aaneengesloten landgoed binnen de Randstad. Naast de bezittingen bij Linschoten beheert de Stichting ook 250 hectare buitendijks gebied bij Ophemert: de Stiftse Uiterwaarden.
Tijdens een bezoek aan het landgoed Linschoten met zijn prachtige kasteel werd mijn aandacht getrokken door een gebouwtje, wat een duiventoren bleek te zijn, welke dateert uit de 17e eeuw. Vanuit mijn interesse voor de cultuurhistorie had ik al eens een paar oude duiventillen gefotografeerd, maar duiventorens en het precieze functioneren ervan zegde me tot dan eigenlijk niet zoveel. Dat bracht mij ertoe om eens de literatuur in de duiken om meer te weten te komen over het hoe, wat en waarom van duiventorens en duiventillen.
Duiventorens
Het houden van duiven is al zeer oud. De Grieken in de Oudheid, de Romeinse keizers en de Egyptenaren waren allemaal hartstochtelijke duivenliefhebbers. Ze hielden er fokkerijen op na met vele duizenden vogels.Wanneer de duif in Europa tot huisdier is geworden is niet bekend. De vogel werd gehouden voor de mest, als schietobject, als koerier of om op te eten. Voor welk doel de duiven ook gebruikt werden, ze moesten natuurlijk gehuisvest worden.In de Middeleeuwen was het houden van duiven voorbehouden aan de adel en de kerk. Mensen van adel lieten duiventorens en -tillen om duiven te fokken bouwen voor de slacht. Het bezit van een duifhuis, duiventoren of duiventil was een van 'heerlijke rechten' die alleen was voorbehouden aan een kasteel of landgoed. In Nederland staan ook nu nog een kleine aantal duiventorens en -tillen uit die tijd. De meeste ervan van nu beschermde monumenten.Ten tijde van de Franse Revolutie werd het bestaande heerlijke recht afgeschaft en wel in 1798. Vanaf dat moment mocht iedereen duiven gaan houden.
Op het landgoed Linschoten nabij Woerden staat deze van steen opgemetselde duiventoren , gebouwd in de 17e eeuw.
Het gebouw heeft twee verdiepingen en een aparte 'duifzolder'. In 1952 is het toenmalige vervallen gebouw ingrijpend gerestaureerd.
Rotsduiven (Columba livia) zijn de voorouders van alle tot huisdier gemaakte vogels die we tegenwoordig duif noemen. Nog steeds huist de rotsduif in de streken rondom de Middellandse Zee.
Zijn uiterlijke kenmerken ,vliegbeeld en baltsgedrag vertonen grote overeenkomst met de tot huisdieren gemaakte exemplaren.
Inmiddels zijn er al meer dan 500 verschillende duivenrassen ontwikkeld waarvan er een paar zijn afgebeeld.
Postduif
Oostenrijkse tuimelaar
Pauwstaart
Duiven op antieke tegels
Tegel met een sierduif. 17e eeuw
Gravure met duif. Collaert.
Tegel met sierduif. 17e eeuw.
Naar gravure Collaert.
Tegel met houtduif. 18e eeuw. Utrecht.
Tegel met sierduif. 17e eeuw.
Tegel met sierduif (Engelse kropper).
17e eeuw. Gouda: De SWAEN.
Tegel met sierduif. Eind 17e eeuw.
Tegel met sierduif. 17e eeuw.
Tegel met sierduif. 17e eeuw.
Fotoalbum: Duiven op tegels, 17e eeuw
Tegel met een sierduif waarvan de voorstelling met blauw en mangaan is opgezet. 2e helft 17e eeuw. Deze tegel is aangetroffen in Gouda in het Vroessenhuis aan de Spieringstraat in de 80-er jaren van de vorige eeuw. Hier zijn bij een grote verbouwing zeer grote aantallen tegels aangetroffen waarvan de oorsprong vrijwel zeker bij de De SWAEN ligt. Aannemelijk is dat ook deze tegel daar is vervaardigd.
Er zijn uit dat pand ook polychrome exemplaren bekend van de kleine vogeltjes.
Vredesduiven op tegels, 17e eeuw
Met een olijftak in de snavel is de duif voor de mens het symbool van de vrede geworden. Zelfs op antieke tegels is dat afgebeeld.
Drie 17e eeuwse tegels met de voorstelling van een 'vredesduif" met tak in de snavel zijn er het voorbeeld van. De voorstellingen
van de twee linker tegels zijn geschilderd uit één en dezelfde spons. Op het eerste oog lijken het verschillende vogels te zijn
maar bij de rechtertegel is de spons wat meer gedraaid op de tegel gelegd
Postduiven in de oorlog
Postduiven zijn ook vaak ingezet voor krijgshandelingen, met name voor het verrichten van koeriersdiensten. De duiven die tijdens het beleg van Leiden in 1574 daarvoor gebruikt werden waren eigendom van drie broers. Een van hen kreeg na het ontzet van Leiden als dank voor de bewezen diensten een zilveren penning met de voorstelling van een schip dat proviand vervoert, met een duif aan het roer. Hij kreeg bovendien het recht om een wapen te voeren en zichzelf en zijn nakomelingen 'Van Duivenbooden' te noemen.
Tijdens de tweede wereldoorlog verboden de bezetters de duivenhouderij. In een verordening van 15 augustus 1942 moesten op last van de Duitsers alle duiven worden afgeschoten. Alleen al in Nederland en België werden er 1.200.000 postduiven en 48.000 sierduiven afgemaakt.
Duiventillen
Handgekleurde kaart van rond 1600 met de voorstelling van het landgoed Breeveld te Woerden.
Houten Duiventil vrijwel gelijk van vorm als op de kaart links van het landgoed Breeveld te Woerden is te zien. Laat 18e eeuws of begin 19e eeuw, openluchtmuseum te Arnhem.
Naast een soort van hofstede-achtige boerderij zijn op de kaart ook te herkennen twee hooibergen en een duiventil. Rond de boerderij lagen verschillende kleine perceeltjes waarvan de afscheidingen bestonden uit bomen/struiken. De perceeltjes waren in gebruik als bouwland, grasland of als boomgaard.
Vlak naast het landgoed Broekhuizen bij Leersum in de Provincie Utrecht staat een boerderij met ernaast
een stenen duiventoren die dateert uit de 17e eeuw.
Landgoed De Laer bij Ommen.
Houten duiventil op vier palen geplaatst.
Duiventil in Vogelenzang Noord-Holland. Deze duiventil heeft een wel heel bijzondere vorm.
Binnenzicht van een grote duiventoren uit de 16e eeuw bij Kasteel Villesavin in Frankrijk. Hier was voldoende plaats om vele honderden duiven te kunnen houden.
Het houden van duiven was in die tijd een voorrecht en men kon de rijkdom van de eigenaar aflezen aan het aantal hokjes.
Op deze foto zien we de eikenhouten ladder die bevestigd was aan een centrale paal die kon draaien. Op die wijze konden alle hokjes gemakkelijk worden uitgemest.
Het systeem is na 4 eeuwen gebruik nog steeds intact.
Fotoalbum: Duiventillen op antieke tegels 18e/19e eeuw
Tegenwoordig is het plaatsen van een duiventil weer in de mode.
Een 2-tal voorbeelden van een paar moderne kleine duiventillen.
De meeste van dit soort duiventillen is te vinden bij kinderboerderijen of bij boerderijen die geen functie meer hebben als boerenbedrijf.
Geen duiventil maar een kooi waar tortelduiven (ook wel lachduiven genoemd) in werden gehouden.Deze kooi hangt
in een kasteel in Friesland en is wel heel bijzonder fraai en luxe uitgevoerd.
Gordelroos en lachduifjes
Tortelduiven werden vroeger gehouden als geneesmiddel tegen gordelroos. Ze werden gehouden in een kooi in de gang, huiskamer of keuken. Men noemde deze vogels koerduif, lachduif, roosduif of Oost-Indische duif. Had men last van gordelroos dan moest men de duif verzorgen, aaien of langs het gezicht strijken. Simpel onder de kooi doorlopen was soms ook al genoeg. De ziekte zou dan op de duif overgaan, dacht men. Deze duiven zijn al bekend van schilderijen uit de zeventiende eeuw. In die tijd stonden de kooien midden in het woonvertrek of ze hingen aan het plafond. In de tweede helft van de achttiende eeuw hangt men de kooi steeds vaker boven de deur. Natuurlijk blijft nog altijd de vraag of het werkt. Het is een fabeltje dus maar daar zal niet iedereen het mee eens zijn.
Er is nog een andere belangrijke reden bekend waarom lachduiven werden gehouden. Kolendamp was vroeger een groot risico. Vandaar dat koerduiven werden gehouden. Ze legden bij een beperkte hoeveelheid koolmonoxide als eerste het loodje waardoor bewoners gealarmeerd werden zodat ze nog op tijd maatregelen konden nemen.
Goudse kleipijpen 18e eeuw
Kleipijp. Type: Rondbodem.
Hielmerk: Duif gekroond. Bijmerk met het stadswapen van Gouda.
Gouda. 1761 - 1775. Pijpenmaker: Jan Houtam.
Vindplaats: Polder Reeuwijk-Reeuwijk Dorp