IJsvogels op antieke tegels
Het ging de laatste jaren weer net zo goed met ijsvogels in Nederland. Ook in het Groene Hart in West-Nederland konden we diverse waarnemingen van ijsvogels noteren. Flink wat paartjes broedden er zelfs weer. Maar de afgelopen paar strenge winters maakte er abrupt een eind aan. Vogelbescherming meldde onlangs nog dat ongeveer de helft van de Nederlandse ijsvogels is gestorven door gebrek aan voedsel omdat veel wateren dicht waren gevroren.
“Het kobaltblauwe karbonkeltje.”
Het was Dr. Jac. P. Thijsse, (1865-1945) o.a. oprichter van Natuurmonumenten en de Nederlandse Ornithologische Vereniging, die de IJsvogel heel treffend “het kobaltblauwe karbonkeltje” noemde. Weinigen krijgen de kans om hem goed te zien, nog veel minder om hem ook te fotograferen. Zittend op een overhangende tak, speurend naar visjes, larven en waterinsecten, neemt hij een pijlsnelle duik in een beek, poldersloot of riviertje. Hij heeft een rechtlijnige vlucht met snelle vleugelslag en is snel als een mini straaljager waar zijn profiel ook aan doet denken. De IJsvogel is van snavelpunt tot einde staart 16,5 cm. De geslachten broeden allebei in een met hun snavel en korte pootjes gegraven gang in een steile zandwand van zeker 8 à 10 maal hun lengte. Achter in graaft hij een kommetje voor het nest. Een prestatie, vergelijkt u dat eens dat u dat als mens –in verhouding en met hetzelfde gereedschap- zou moeten doen. Het moet ook een koddig gezicht zijn een IJsvogel met zijn korte pootjes en met een visje in de bek snel door die gang te zien rennen op weg naar zijn jongen. Op de terugweg neemt hij visgraatjes en nestvuil van de jongen mee, waarna hij beslist toe is aan een frisse duik. Afgelopen winter met bevroren plassen, meren en sloten, daar heeft de soort helaas ernstig van te lijden gehad.
Twee opgezette ijsvogels flankeren een 17e eeuwse polychrome tegel waar een ijsvogel op staat afgebeeld.
Ook tegelschilders hebben in de 16e, 17e en 18e eeuw de schoonheid van de IJsvogels ontdekt en hem -in hun beperkte kleurenpallet- toegevoegd, maar op bescheiden wijze qua aantal. Leuk om te zien is het dat de schilders hebben geworsteld om zijn oranje rood-bruine buikje en blauw-groene rug in kleur te benaderen. (Zie de tegel van de ijsvogel aan de kop van dit artikel die zelfs een paarse trek heeft). Andere tegels met IJsvogels laten slechts eenvoudig het toen gangbare kleurenpallet zien waarin het rood ontbrak. Tegels met IJsvogels zijn zeker niet ‘zomaar even’ te vinden. De hier bijgevoegde tegels met IJsvogels –net als de IJsvogel zelf- zijn dan ook met een lantaarntje gezocht en gevonden. Grote collecties hebben soms één of twee IJsvogels, of helemaal geen enkele. Ook het Nederlands Tegelmuseum heeft met zijn vele duizenden tegels slechts een flinke handvol afbeeldingen met IJsvogels. Bijna alle afbeeldingen zijn ontleend aan de IJsvogelprenten van Adriaen Collaert die hem in zittende houding laat zien. Des te leuker is het een tegel met (vliegende) IJsvogel te hebben die van die bekende houding afwijkt. De meesten zijn in kleur, maar er zijn ook enkele in blauw uitgevoerd. Opmerkelijk genoeg neemt de afbeelding van IJsvogels op tegels in de 19e en 20e eeuw af. Uit die periode is mij tot op heden nog maar èèn enkele afbeelding bekend.
Met dank voor alle moeite die enkele tegelvrienden hebben gedaan om dit verhaal mogelijk te maken.
Fotoalbum: IJsvogels op antieke tegels, 17e eeuw (1)
Fotoalbum: IJsvogels op antieke tegels, 17e eeuw (2)
Gravure uit het eind van de 16e eeuw van Adriaen Collaert met de afbeelding van een ijsvogel (en een reiger).
Ca. 1580
Twee tegels met de afbeelding van een ijsvogel waarvoor dezelfde spons is gebruikt. Datering: 1e helft 17e eeuw. Coll. J. Holtkamp
Nog een 2-tal tegels met de afbeelding van een ijsvogel waarvoor dezelfde spons is gebruikt. Datering: 1e helft 17e eeuw. Coll. J. Holtkamp
IJsvogels op antieke tegels, 17e eeuw, Gouda de SWAEN
Tegel met een fraai geschilderde ijsvogel. Harlingen omstreeks 1970.