Schepen/boten op tegels

Samen met mijn “Tegelvriend uit Amsterdam” wil ik deze keer met U schepen op tegels nader bekijken. Tegels met schepen zijn gewild bij verzamelaars en zelfs ook bij niet verzamelaars. Zeker als er mooie details of kleuren op voorkomen zoals een gekleurde vlag, katrollen of geschutspoorten. Bijgaand laten wij U mooie blauwe en paarse tegels met schepen zien, maar ook enkele gekleurde schepen die tot de zeldzamere tegels met schepen gerekend mogen worden. Nog mooier is het als de kanonnen een salvo afgeven met grote rookwolken op de blauwe of paarse tegels en tableaus. Wat opvalt is dat bij veel blauwe tegels van na ca. 1625 en de minder voorkomende latere paarse losse tegels met schepen er geen wolkenpartijen of enkele zeevogels op de achtergrond geschilderd zijn. Iets wat meestal wel bij tableaus het geval is en zeker bij de grote tableaus die met complete schilderijen te vergelijken zijn.

Ook de tegels met de vele soorten boten en bootjes die de binnenvaart vertegenwoordigen zijn ruim op tegels aanwezig in vaak herkenbare details van het soort schip, of de handeling waarvoor hij gebouwd was. Het water en de schepen zaten in het denken van de Hollandse tegelschilders. Zelfs de ‘eenvoudige’ tegels met een landschap, hebben heel vaak op de achtergrond een zeilscheepje of een ander bootje, tot soms wel drie of vier stuks links en rechts naast een boerderij. Dat zijn dus 8 scheepjes op een tegel met een landschapje als hoofdmotief. We gaan de VOC schepen en haar opvarenden eens nader bekijken en ik wens U op voorhand een behouden vaart, want dat was niet altijd voor iedereen het geval op de schepen zelf.

Het leven aan boord van een VOC schip was namelijk voor de meeste opvarenden geen pretje. Er zat een groot verschil tussen het leven voor de mast en het leven achter de mast. Achter de mast leefden de hoge heren zoals de kapitein, de officieren, de opperstuurmeester, opperkoopman, de predikant, de chirurgijn en de gasten die aan boord waren. Onder de gasten bevonden zich zo nu en dan ook vrouwen. Echtgenotes of zusters van hoge bemanningsleden die in Oost-Indië de huishoudens gingen leiden of huwelijken sluiten met de daar aanwezige Hollandse elite. Het leven achter de mast was in vergelijking met dat van voor de mast ontzettend luxe. Deze passagiers woonden in kleine, doch zeer comfortabele afsluitbare hutten met een tafel en stoelen, een bed, een kast en soms zelfs een bank. Overdag vermaakten de opvarenden achter de mast zichzelf in de grote kajuit gelegen op het ondergelegen verdek. Er was voor hen in overvloed eten beschikbaar: verse groente, vele soorten vlees en kaas en vers gevangen vis, poffertjes en pannenkoeken of rijst met krenten Ook tijdens de middagthee ontbrak er niets: confituren, noten en amandelgebak, alles was beschikbaar. Men vermaakte zich met toneel - of muziekavonden, schreef in hun dagboek of deed een poging om vis te vangen. De reizigers die achter de mast verbleven waren vrij om naast de benodigde levensmiddelen wat eigen lading mee te nemen die zij vaak verkochten in Indië, zoals tabak, glaswerk, boeken, koffie en chocolade. Achter de mast werd het gewone leven zo goed en zo kwaad als het kon voortgezet. Missen, huwelijken en begrafenissen vonden dan ook gewoon plaats op de schepen.  

Voor de mast was het leven compleet anders. Hier verbleven onder andere de zeelieden en soldaten, zij waren beide afkomstig uit dezelfde eenvoudige sociale milieus. De VOC maakte dankbaar gebruik van  weesjongens uit het armen- en het burgerweeshuis voor de opleiding tot scheepsjongen, dikwijls was zo’n jongen nog maar net twaalf jaar oud. Zij leefden op het overloopdek tussen plunjekisten en hangmatten, kanonnen en handelsgoederen. Door het lage plafond moesten zij zich voorover gebogen door het ruim verplaatsen. Waar de edele lieden nog op matrassen konden slapen moesten deze lui het zich zo comfortabel mogelijk zien te maken op een strozak met een haren deken of in een hangmat. Naarmate de reis langer duurde werden de omstandigheden op het dichtbevolkte dek steeds slechter. De stank van het kielwater onderin het schip vermengde zich met de lichaamsgeuren van de bemanningsleden en de onaangename lucht van uitwerpselen van ratten, de scheepskat en soms ook van mensen. Als de stank ondragelijk werd of er veel zieken waren, dan ging men over tot het sprenkelen van azijn of het branden van buskruid met jeneverbessen om de lucht te zuiveren. Via de gaten tussen de balken onder in het ruim kon het kielwater weg worden gepompt. Via deze weg wist echter ook veel ongedierte zich naar binnen te werken. Duizendpoten, schorpioenen, ratten, muizen, vlooien, luizen en schadelijke mieren wisten allemaal naar binnen te komen. Men moest constant oplettend zijn om niet gestoken of gebeten te worden wat hevige pijnen opleverde. De maaltijden waren wel genoeg voor de mast, maar waren te zout en te vet en hadden te weinig vitaminen. Naar mate de reis vorderde, had de chirurgijn zijn handen vol aan de zieke bemanningsleden en soldaten die voor de mast leefden, in schril contrast met hen die achter de mast verbleven.                 

Laat u dus niet in de boot nemen want voor je het weet zit je in het schip, raakt U misschien wel aan lager wal en dan is de boot aan en moet U die maand verder roeien met de riemen die U nog over hebt, maar dat terzijde. 
Tegen die vervalsers zou ik willen zeggen: ik hoop dat U ook met vals geld betaald zal worden voor die beoogde winst op korte termijn. Maar weet wel wat U doet, want op langere termijn geldt zeer beslist: “Wat je uitzendt trek je ook aan…” Ook zal het altijd ten koste gaan van Uw naam.