Relatie ratten en de pest
Recent archeologisch onderzoek heeft geleid tot nieuwe inzichten: uit 143 vondsten uit de periode tussen de 9e en de 15e eeuw bleek dat er vele grote rattenpopulaties bestonden. Bij de helft van de vondsten ging het per vondst om 9 ratten en in 20% van de vondstplaatsen werd een populatie van tien of meer ratten aangetoond. 

Op grond van deze resultaten kan men aannemen dat de pest in de late middeleeuwen en in de vroege Nieuwe Tijd wel degelijk van rattenpopulaties uitging. Gezien ratten zich zelden over meer dan een paar honderd meter verplaatsen, is aan te nemen dat de ziekte zich via goederentransport heeft verspreid.

Ratten of muizen op tegels?
Vrijwel alle afbeeldingen op onderstaande tegels zijn bestempeld als ratten hetgeen arbitrair kan zijn. Wellicht heeft de tegelschilder bedoeld een muis te schilderen, maar vanwege het beperkte verschil in uiterlijk tussen ratten en muizen is het soms moeilijk een goed onderscheid te maken.

Van de 13e tot de 18e eeuw was de pest w.s. volksziekte nummer één. Als de pest eenmaal zijn intrede in een stad of land had gedaan, was het zo goed als zeker dat er flink veel slachtoffers onder de bevolking gingen vallen. In de 14e eeuw zelfs zijn in heel Europa ongeveer 25 miljoen mensen gestorven aan deze besmettelijke ziekte. De pest werd verspreid door vlooien die op met pest besmette ratten leefden. Het ging om de Zwarte rat. De rat leefde dicht op de mensen, verschafte zich makkelijk toegang tot de houten huizen en nestelde zich in het stro waarop de armen sliepen. De aanwezigheid van ratten was een alledaags verschijnsel. Door die vele ratten was het vangen van ratten als rattenvanger een erkend beroep. Dat de pest verband hield met deze dieren werd door niemand vermoed. Vlooien werden door sommige artsen zelfs nuttig gevonden, omdat zij een teveel aan bloed zouden verhelpen.

Inmiddels is bekend dat de pest wordt veroorzaakt door vlooien die eerst op knaagdieren zoals ratten hebben gehuisd. De vlo brengt deze bacterie over op mensen door een simpele beet. Mensen krijgen na een besmette insectenbeet eerst rode vlekken op de huid die later zwart worden.Ratten worden ook nu nog als de belangrijkste overdragers van de pest gezien. Een mooi voorbeeld daarvan was de epidemie in Bombay in 1905. Een onderzoekscommissie kon daar vaststellen dat de ziekte eerst toesloeg bij bruine ratten, vijf dagen later bij zwarte ratten en zijn hoogtepunt bij mensen bereikte na nauwelijks een maand.

Gravure van Adriaen van der Venne (1598-1662) van een rattenvanger aan het werk met katten om zich heen die hem helpen met de vangst van ratten.

Hij liet zich voor zijn tekenwerk inspireren door de schilder Pieter Breughel.