Uilen op antieke tegels

Tegels met uilen nader bekeken.

Uilen op Nederlandse tegels komen niet zo vaak voor. Net als bij de afbeeldingen met ijsvogels vormen zij samen een vogelsoort die gewild is bij verzamelaars. Zelfs grotere collecties bezitten misschien een enkele of zelfs geen. Soms geeft men aan een tegel met een uil te hebben zonder te weten welke soort dat dan is. Wereldwijd zijn er immers wel 134 soorten.  Meestal is op onze tegels echter wel iets van de circa 12 Europese soorten te benoemen. Enige ornithologische kennis moet dan wel samenvallen met enige kennis van tegels. Dit willen bereiken getuigt dan van dezelfde interesse en gedrevenheid als die waarmee de tegelschilders hun werk deden. De bijgaande poging tot het bestuderen en het determineren van de afgebeelde uilen is gedaan door een paar tegelvrienden die beschikken over een ruime mate van ornithologische kennis in hun basispakket. Maar zelfs met die kennis  blijft de keuze om een soort te benoemen ook nu soms arbitrair realiseren wij ons.
Met name de afbeeldingen van vogels op tegels geeft soms een verbazingwekkend vrije creativiteit in kleur en vorm te zien. Zozeer zelfs, dat er totaal geen soort meer in is te herkennen, anders dan de groepsnaam van b.v. ‘zangvogel’ of roofvogel. Dat levert vaak wel een mooi plaatje op, dat wel. Zo zijn er tegels met een uil die de kenmerken hebben van wel vier uilensoorten. Dan gaat het om een ‘fantasievogel.’   Herkenbaarheid is echter geen vaste voorwaarde want de vrije expressie op zich dient vaak al als afdoende blikvanger op onze tegels. Toch blijkt meer dan eens dat bij nadere bestudering van de vele soorten tegels er wel degelijk sprake is van het overdragen van nog bestaande onderwerpen en zeker van ooit bestaand hebbende onderwerpen. Een voordeel van uilen, ijsvogels, papegaaien en arenden is dat zij direct aan hun contouren te herkennen zijn waarna de wel of niet reële kleurstelling nogal eens op het tweede plan komt. We mogen de tegelschilders niet onderschatten over hun aanwezige kennis van- en over hun onderwerpen. Dus naast de fantasie-uilen waar ondanks alle ornithologische kennis geen touw aan vast is te knopen, zijn er natuurlijk wel degelijk Nederlandse- of zelfs enkele Europese uilensoorten als zodanig te herkennen. Soms moeten we daarbij dan wel aanvaarden dat b.v. de nagenoeg spierwitte sneeuwuil ludiek werd opgesierd met enige vrolijke accentuerende kleurtoontjes die hij in feite niet heeft. De maker zal wel in zijn artistieke bevangenheid lichtelijk nerveus geworden zijn van al dat wit van een witte sneeuwuil op een witte tegel. En kijk, dat maakt het nu juist allemaal zo aardig. Het zij hun vergeven.

Een manier van jacht  die men vroeger bedreef was met lokvogels. Dit  gebeurde veel met gebruikmaking van uilen. Men gebruikte daar levende of opgezette exemplaren voor. Vooral In de 17e en 18e eeuw werden uilen gebruikt als lokvogel om vogels te vangen of te schieten. De meeste uilen zijn nachtdieren en zitten overdag verscholen op donkere plaatsen waar ze niet opvallen. Bij schemer gaan ze op jacht naar muizen, maar ook vogels behoren tot hun prooidieren. En dat weten vogels drommels goed. Vandaar dat ze zo fel op uilen reageren als die zich overdag in het open veld vertonen. Een uil die zich overdag vertoont krijgt al gauw flinke aantallen vogels om zich heen, alarmerend en scheldend. Af en toe schijnaanvallen op de uil uitvoerend. En daar maakte men gebruik van. Men plaatste een uil op een paal (kruk of  wip genaamd) op een open plek. Dat  trok veel vogels aan, van klein tot groot.  De uil moest zich af en toe ook bewegen want dat trok nog beter de aandacht van vogels. Daarvoor gebruikte men een houten wip die via een touw op en neer kon gaan zodat de uil uit zijn evenwicht werd gebracht en begon te klapwieken. En vervolgens reageerden vogels daar dan weer op.  De kleine zang- en trekvogeltjes werden met lijmstokken gevangen en de wat grotere vogels werden meestal geschoten.