Bijbels: De Zondvloed en Ark Noach op antieke tegels
De Zondvloed op antieke tegels
Afbeelding van de zondvloed en tegel met de Ark van Noach. Datering: 19e eeuw
Vroeger was de openhaard, waar ook gekookt werd, de belangrijkste licht en warmtebron van het huiselijke leven, maar had ook een belangrijke functie om het Bijbelverhaal op tegels te volgen. Immers de aanschaf van een echte Bijbel was voor eenvoudige mensen niet weggelegd. Er is een grote diversiteit in de uitwerking van Bijbeltegels. De ene tegel is vlot, met meerdere grovere streken geschilderd, op andere tegels zijn de voorstellingen gedetailleerd uitgewerkt. Vaak was in een bedrijf de “eerste schilder” verantwoordelijk voor het beschilderen van het hoofddecor van deze Bijbeltegels. Deze waren bewerkelijker en duurder dan de meeste andere typen, vooral als er ook teksten bijgeschreven moesten worden.
Twee gespiegelde tegels met de zondvloed. 18e eeuw.
De voorstellingen van de Zondvloed met de Ark van Noach op antieke Bijbeltegels hebben een aparte en fascinerende uitstraling. De tegelschilders hebben getracht in het doorgaans formaat van 13 x 13 cm op gebakken klei de ontstane watersnood, paniek en doodsangst van mens en dier in smeltend paars en blauw glazuur met krachtige penseelstreken weer te geven. Dat om het onverwachte losbarsten van de elementen die een grote chaos veroorzaakten te accentueren. Bij een dergelijke gebeurtenis, voelden de tegelschilders haarfijn aan hier geen fijne penseelstreken en dunne lijntjes te moeten gaan schilderen. Ze waren meestal als christelijk opgevoed mens flink betrokken bij de onderwerpen wat op de Bijbeltegels- en zeker die met de zondvloedafbeeldingen- naar mijn mening is terug te vinden. Ik denk dat juist die voorstellingen gretig aftrek vonden, mogelijk ook door de zware blauwe partijen -wat minder krachtig op de paarse tegels- die als blikvangers werkten van de wolken, stormen, regen en veel woeste en woelige wateren op de zondvloedtegels. Immers de grootste natuurkracht op Aarde is die van de Logos van de wateren. Op de zondvloedtegels kon je dan zien wat je in een dergelijke situatie moest doen; in de hoogste boom klimmen, of met zijn allen dicht bij elkaar op een eilandje gaan staan bibberen… geregeld, gelukkig maar! Maar de factor angst bleef.
De bouw van de Ark van Noach. Jacopo Bassano. 17e eeuw. Er zijn geen tegels met deze voorstelling van bekend.
De Dieren gaan in de Ark van Noach
Tegels met de dieren die de Ark van Noach in gaane en een tegelplaat (32 x 32 cm). 18e eeuw
Het Water aan de Lippen… Ik nodig u uit mij te volgen in een korte studie naar het verschijnsel van de zondvloed, waarbij ik niet zal schromen in het kader van respect voor u en de waarheid, deze dan ook zo te benoemen. We laten Noach en zijn getrouwen, de maten van de Ark, de soorten dieren, de witte duif met olijftakje en het aantal dagen op zee verder onbesproken. Goed om te weten is wel dat Noach na de zondvloed nog 350 jaar leefde en dat al de dagen van Noach 950 jaar waren voor hij stierf. Ook toen al kostte een boot onderhouden blijkbaar veel tijd. Maar wat was nu precies “De Zondvloed,” uit het Bijbelverhaal, waarin de mensheid het water aan de lippen stond? Heeft er werkelijk een zondvloed op Aarde plaatsgevonden? Ja, dat zeker! Maar in een heel andere wereldbedreigende context als altijd in dogmatiek angstig is verzwegen, achtergehouden, niet begrepen en aangegeven ter bescherming van het instituut kerk. Wilt u geen natte voeten krijgen, trek dan nu uw laarzen aan en schakel enkele tandjes hoger voor deze informatie.
Gravure met de Ark van Noach met de dieren. Johannes Bouwer. 1550-1650.
De Zondvloed boven Water…
Vele geleerden en minder geleerden, hebben door de eeuwen heen getracht de zondvloed te verklaren door enkel de Bijbel te bestuderen. En daarmee gingen zij al direct de fout in, vergetend dat de Bijbel verre van compleet is en zeer ernstig door mensenhanden is verschreven. Toch heeft in het verleden een enorme waterramp de Aarde geteisterd zoals steeds meer wetenschappers ook erkennen. De betrouwbaarheid van de gehanteerde moderne dateringsmethoden wordt echter steeds meer in twijfel getrokken. De dateringen over een zondvloed lopen dan ook erg sterk uiteen en zijn allen hypotheses. Net als wereldwijd vele andere overeenkomstige verhalen zijn aangetroffen bij een groot aantal oude volken op Aarde in hun Heilige Boeken en geschriften. Zo had aan het einde van de 19e eeuw de etnograaf R. Andree al meer dan zestig zondvloedoverleveringen verzameld uit alle delen van de wereld. Volgens vele onderzoekers is het Bijbelse verhaal over de grote watervloed er één uit een hele reeks en zijn Noach en zijn familie beslist niet de enigen die deze ramp hebben overleefd. Niet uitgesloten is dat na de Babylonische spraakverwarring verminkte flarden van alle bekende zondvloedoverleveringen de wereld zijn overgegaan. Deze ‘verstrooiden’ over de aarde namen ook de geschiedenis van hun voorvaderen in hun herinneringen mee. Door de spraakverwarring veranderde ook de naam van Noach en werd de mogelijke historische kern van het verhaal aangetast. Ook de naam van God, veranderde in die van plaatselijke Godheden zoals uit de vele verhalen blijkt. Toch mogen we dat niet zomaar afdoen, want vele van die geschriften hebben een veel hoger waarheidsgehalte en zijn ouder dan die in de Bijbel. Kijkt u mee.
Tegeltableau met de Ark van Noach. Midden 19e eeuw
De Ark van Noach op antieke tegels, 18e/19e eeuw
Buiten-Bijbelse Zondvloedverhalen: Het Soemerische Gilgamesj Epos…
Een overlevering die nog het meest overeenkomt met het Bijbelverhaal over een grote vloed, staat vermeld in het Soemerische Gilgamesj Epos, dat is gevonden in de ruïnes van de grote kleitablettenbibliotheek van koning Assoerbanipal in Ninevé aan de oever van de rivier de Tigris in het huidige Irak, het vroegere Mesopotamië. Nader onderzoek heeft uitgewezen dat Gilgamesj een historische figuur is geweest die volgens de Soemerische koningslijsten heerste over Erech (Oeroek) tijdens de eerste dynastie na de zondvloed. Zijn koningschap duurde 126 jaar. Het Epos vertelt dat koning Gilgamesj een man ontmoet genaamd; Oetnapisjtim die de “vader der mensen” werd genoemd. Deze vertelt hem dat hij door zijn God, Ea, (Babylonische Godheid) was gewaarschuwd voor een op handen zijnde watervloed. Net als Noach, kreeg ook Oetnapisjtim de opdracht een groot schip te bouwen; “O, gij man van Sjuruppak, bouw een schip, doe afstand van uw rijkdom en red uw leven en die van uw naasten. Want Ik zal weldra een grote vloed over de Aarde brengen. Breng zaad van al wat leeft naar het schip dat u zult bouwen.” Evenals in Genesis wordt deze opdracht gevolgd door een aantal bijzonderheden over de afmetingen van het schip en andere aanwijzingen voor de bouw. Deze wijken af van wat de Bijbel aangeeft, maar dat is met maten en maatgeving meestal het geval.
De Zondvloed
Vanuit Babel is de geschiedenis van de zondvloed de wereld overgegaan waar het al naar gelang de verschillende religieuze aanschouwingen is benoemd, aangepast en vervormd naar dat wat werkelijk heeft plaats gevonden. Zo legde de Syriër Lucianus van Samosata (120-180 na Chr.) vast dat er in zijn land een oude overlevering bestond die vertelde dat de Goden de mensheid hadden bestraft met een enorme watervloed. Slechts één man genaamd Deucalion, zoon van Prometheus en zijn gezin overleefde de ramp in een boot waarin zich ook vee bevond.
In de Indiase mythologie is het verhaal bekend van Manu, de vader van het menselijk ras, die bezoek kreeg van Visjnoe. Deze waarschuwde Manu; dat de wereld in zeven dagen tijd overstroomd zou worden om de verdorvenheid van het menselijk ras te straffen. Manu kreeg te horen; dat hij samen met zeven heilige mannen en hun vrouwen gered zou worden als ze aan boord zouden gaan van een schip dat ze moesten bevoorraden met voldoende voedsel. Bovendien moesten ze één paar van ieder diersoort mee aan boord nemen.
Gravure JOHANN SADELER. De Zondvloed. 1586
Gravure JAN LUYKEN. De Zondvloed. 1712.
De Zondvloed op antieke tegels, 18e/19e eeuw
Vredesduif
Na veertig dagen ronddobberen liet Noach een raaf los om de omgeving te verkennen, maar deze bleef rondvliegen tot de aarde droog was. Vervolgens liet hij een duif los. De duif keerde echter terug omdat ze geen plek kon vinden om neer te strijken. Na zeven dagen liet Noach de duif opnieuw los. Tegen de avond kwam deze weer terug, maar dit keer met een takje in de snavel van een olijfboom. Zo wist Noach dat het water al behoorlijk gedaald moest zijn. Nog eens zeven dagen later liet hij de duif voor een derde maal los en ditmaal keerde deze niet terug.
Met een olijftak in de snavel is de duif voor de mens het symbool van de vrede geworden. Zelfs op antieke tegels is dat afgebeeld. Zes 17e eeuwse tegels met de voorstelling van een 'vredesduif" met tak in de snavel zijn er het voorbeeld van. De voorstellingen van twee tegels zijn geschilderd uit één en dezelfde spons. Op het eerste oog lijken het verschillende vogels te zijn maar bij de rechtertegel is de spons wat meer gedraaid op de tegel gelegd.
Prent Bernard Picart 1683-1733
Vredesduiven op antieke tegels, 17e eeuw
