Portretten, gezichten op tegels

De galerij der pienteren, portretten, u kent het wel, of bij u thuis of bij uw ouders of grootouders. Op de schoorsteen, op het dressoir, op de TV of aan de muren, foto’s en nog meer foto’s van de familie, de galerij der pienteren. Leuk en mooi natuurlijk, maar ook weemoedig over hen die niet meer stoffelijk bij ons zijn. Het tijdperk van de fotografie is tot kunst verheven en maakt dat allemaal mogelijk, we kunnen niet meer zonder. Vroeger kon dat niet, zoals u ook zult weten, men maakte dan tekeningen, etsen en schilderijen of beschilderde tegels. Bij een wand met Bijbeltegels werd vaak aan de kinderen het verhaal uit de Bijbel uitgelegd en dat scoorde goed. Tegels vertellen hun verhaal, zeker tegels met portretten. Oranjevorsten, of stadhouders werden vaak in roerige jaren zoals in de tachtigjarige oorlog als steun extra bekeken om kracht en moed uit te putten. Er zitten prachtige portretten bij met soms enige herkenning van bekende personen of vorsten die naar gravures waren gemaakt. Was de herkenning niet zo geslaagd, dan gaf soms de bijgevoegde tekst al dan niet in een afkorting op de losse tegels van enige letters wel uitleg, I P (Prins James), C K 2 (Charles King - Karel II van Engeland) en vele anderen.

Vreemd Portret…

De portretkop op tegels kwam al in Faenza voor in de 15e eeuw en in de 16e eeuw in Antwerpen. In Nederland zien we ze weinig, maar ze zijn er wel, de afgebeelde exemplaren zijn dan ook meer zeldzaam (en duur) dan anatomisch mooi. Op de tegels staan geleerden, dichters en schrijvers, volksbekenden en vorsten of adellijke personen. Op de kleine portretjes staan meestal personen die in de godsdienst als hervormer of zij die als ‘ketter’ hun sporen achtergelaten hebben en vereeuwigd zijn in een serie met dopers, wederdopers of annabaptisten genoemd. Maar ook zijn er portretten met boeventronies, of eenvoudige lieden. De meeste portretten zijn erg grof gepenseeld met een ziekelijk wit verwrongen gezicht, ik zou niet naast zo’n vreemd portret op straat willen lopen, géén gezicht... Toch zijn de tegels met portretten wel van een ludieke schoonheid die het beeld van die dagen goed laten zien. De kleding, de hoedjes en mutsen, de haardrachten en de molensteenkragen –die het drinken uit een hoog fluitglas noodzakelijk maakte- zijn een lust voor het oog. Het is boeiend te zien dat men uitgaande van dezelfde spons flink veel variaties in beeld en kleur aanbracht en geen enkel portret op tegels is dan ook precies gelijk. En dat nu juist maakt het allemaal zo boeiend. Wij laten u er een aantal van zien in een gevarieerd beeld, zonder bij elk portret een naamsvermelding, want dat is bijna ondoenlijk. Persoonlijk teken ik voor een flinke galerij der pienteren met portrettegels.