Molens op tegels

De oervorm van de molen is de standerdmolen die al in de 14e eeuw in Nederland voorkwam. De eerste standerdmolens waren veelal korenmolens. Het is eigenlijk een vergroot maalwerktuig. Het molenhuis staat op een spil of standerd, die wordt gestut met zogenoemde schoren. Molenhuis en wieken kunnen ‘op de wind’ worden gezet. Uit de standerdmolen ontstond in het begin van de 15e eeuw de wipmolen die gebruikt werd om het waterpeil te regelen. De wipmolen is weliswaar ontworpen als watermolen, maar heeft ook andere functies gekend. Hij is ook gebruikt als koren-, zaag-, specerij-, olie-, en verfmolen. Het voorvoegsel ‘wip’ verwijst waarschijnlijk naar het bewegen van deze molens tijdens het malen. Bij deze molen is het hele bovenhuis draaibaar om een koker, die in verticale stand wordt gehouden door de piramidevormige constructie van de ondertoren. Grotere wipmolens hebben woonruimte in het onderstuk. Het bovenhuis van de wipmolen is soms in felle kleuren geschilderd (bijvoorbeeld rood-wit in het Rijnland). In het rivierengebied zijn de bovenhuizen vaak donkerbruin (vooral als de molenaar streng gereformeerd was). 

De spinnekop is het kleinste type wipmolen en komt nu nog uitsluitend voor in Fryslân. Vroeger stonden er ook exemplaren in Groningen en Overijssel. Het onderstuk is met dakpannen bedekt. De spil, waar het bovengedeelte om kan draaien, is bij de spinnekop hol. Door deze holle spil loopt een houten as, die met diverse tandwielen de windkracht overbrengt op de vijzel. Spinnekopmolentjes waren vaak eigendom van boeren, evenals tjaskers. Ze waren wat duurder dan de tjasker, maar het loopwerk was beter beschermd tegen weer en wind.

Waterradmolens  komen voor in geaccidenteerd terrein in vooral Oost- en Zuid Nederland. Indien de beek waarin de molen gebouwd werd voldoende verval had, werden bovenslagraderen aangebracht. Het water viel dan op de raderen, wat meer energie oplevert. Dit type molen heeft meestal drie onderslagraderen. Dergelijke watermolens werden al in de 17e eeuw gebouwd voor onder andere de papierfabricage. Op het hoogtepunt van de papierfabricage, midden 18e eeuw, stonden er aan de oostelijke Veluwezoom 174 papierfabrieken. Op de Veluwe werden vaak kunstmatige bronnen ('sprengen') gegraven om de watermolens te voeden. Toen de papierfabricage mechaniseerde werden veel waterradmolens wasserijen.

Bij dit type kan de hele romp ‘op de wind worden gezet’; de romp draait op rollen die rusten op een zware gemetselde ringmuur. In de 16e eeuw werd hout vooral in paltrokmolens gezaagd. Later gebeurde dit ook in stellingmolens. De houtzaagmolens maakten het mogelijk dat in de Hollandse Republiek veel meer houten schepen konden worden gebouwd. Hierdoor kreeg de Republiek der Verenigde Nederlanden (1588-1795) de beschikking over een grote oorlogs-, vissers- en handelsvloot.