Zoektocht. Grutto-achtige vogels op antieke tegels

Grutto op antieke tegels of wat anders?

Al vele jaren ben ik op zoek naar een 17e eeuwse tegel waarop een grutto staat afgebeeld. Tot op heden heb ik wel verschillende 17e eeuwse tegels gezien waarbij de voorstelling sterk doet denken aan een grutto maar echt bewijs ervoor heb ik niet gevonden. Ook is mij tot op heden geen (duidelijke) 17e/18e eeuwse gravure bekend met de afbeelding van een grutto. (Wel de afbeelding van een grutto op een 19e eeuwse tegel vervaardigd in Friesland).

In het boekje met vogelafbeeldingen van Adriaen Collaert (ca. 1600) staat een steltloperachtige vogel, maar of het hier om een grutto zou kunnen gaan was tot voor kort niet duidelijk.

Geen grutto maar houtsnip op gravure.

Op een gravure van Collaert staat een steltloper-achtige vogel afgebeeld, die gerelateerd zou kunnen zijn als grutto-achtig. Er staat boven de vogel een Latijnse naam vermeld, (Rasbicola?), welke mij echter niet verder bracht. De lange snavel klopt wel maar het lichaam van de vogel op de gravure is aan de plompe kant in tegenstelling tot het slanke lichaam wat een grutto heeft.
De naamgeving blijkt te gaan om de soort Scolopax RUSTICOLA, de houtsnip (informatie: met dank aan Sjek Venhuis).

Grutto vrouwtje op paaltje. De snavel nog met verse grond van het bodempikken. Fotografie: Freek Mayenburg

Grutto-ontwikkeling 1850-heden

Waarom zou een afbeelding van onze oh zo oer-Hollandse grutto überhaupt ontbreken als houtsnede/gravure vraag ik me af. Kende men in die jaren de soort niet of was het omdat er gemakkelijk verwarring zou kunnen bestaan met andere steltlopersoorten als houtsnip, tureluur, groenpootruiter of zwarte ruiter. Of zou het kunnen zijn dat de grutto in de 17e eeuw nog een zeldzame broedvogel was in Nederland.
De grutto in Nederland heeft vooral aan het eind van de 19e en begin 20e eeuw geprofiteerd van de zich langzaam ontwikkelende landbouw waarbij met name de positieve factor de uitvinding van kunstmest was. Het profiteren van dat en de daarmee samengaande forse uitbreiding van de broedpopulatie naar een kleine 100.000 broedparen is de laatste 50 jaar gekeerd, en inmiddels ligt het aantal broedparen als gevolg van het intensiveren van de landbouw en ander verlies aan geschikt broedareaal landelijk nog maar rond de 30.000 paar.

Naamsgeving boven de vogel op de gravure

Latijnse woord boven de "grutto" van de bovenstaande gravure. Zelf las ik Rasbicola maar dit woord werd niet herkend door de zoekmachine van Google. De goede aanwijzing kreeg ik van Sjek Venhuis die mij mailde dat het hier gaat om de vogelsoort Scolopax RUSTICOLA, de houtsnip.

Tegel met een grutto-achtige vogel. Ca. 1700. Formaat en lengte van de snavel passen goed.

Tegel met een grutto-achtige vogel. 2e helft 17e eeuw. Formaat en lengte van de snavel passen goed.

Tegel met een grutto-achtige vogel. Midden 17e eeuw. Opvallend is dat de inkleuring goed past met de natuurlijke kleuren van een grutto. Ook de houding van de vogel is grutto-achtig.

Tegel met een vogel die sterk doet denken aan de afbeelding van de gravure van Collaert van een houtsnip (Scolopax RUSTICOLA). Midden 17e eeuw.

Tegel met een vogel die sterk doet denken aan de afbeelding van de gravure van Collaert van een houtsnip (Scolopax RUSTICOLA). Midden 17e eeuw. Verz. FM.

Tegel met een vogel die sterk doet denken aan afbeelding van de gravure van Collaert van een houtsnip( Scolopax RUSTICOLA). Midden 17e eeuw.

Tegel met een grutto-achtige vogel.
17e eeuw

Tegel met een grutto-achtige vogel. Ca. 1700

Tegel met een grutto-achtige weidevogel in een landschap met moerasvegetatie (lisdodde) en zeilscheepjes.
Schildering zou heel goed om de voorstelling van een grutto kunnen gaan. Midden 18e eeuw. Verz. FM.

Aanvalsplan Grutto/Skries in Friesland/Nederland

De grutto is onze nationale vogel. Ruim 80% van de Europese grutto’s broedt in ons land. De weidevogelstand in Nederland gaat echter zó hard achteruit dat we afkoersen op lege weilanden zonder weidevogels zoals de grutto. Dat kunnen we niet laten gebeuren. Om de weidevogels te redden moet de Overheid stevige maatregelen nemen, voor het te laat is! Reden genoeg voor het Aanvalsplan Grutto.

Het Aanvalsplan Grutto werd in november 2020 overhandigd aan minister Carola Schouten, maar er werd nog weinig mee gedaan. Daarom is er een petitie gestart om de regering op te roepen het Aanvalsplan Grutto op te nemen in het regeerakkoord en de weidevogels te redden. Er is inmiddels 10 miljoen euro beschikbaar gesteld.

Het Aanvalsplan Grutto is een initiatief van Pieter Winsemius en Ferd Crone, It FryskeGea, de Friese Milieu Federatie en Vogelbescherming Nederland. Het plan is tot stand gekomen met inbreng van: De provincies Fryslân, Groningen, Overijssel, Utrecht, Zuid-Holland en Noord-Holland, De LandschappenNL, Natuurmonumenten, LTO BoerenNatuur, De gezamenlijke Natuur en Milieufederaties,Wereld Natuur Fonds.Met deskundig advies van Theunis Piersma (weidevogels), Dick Melman en Tim Visser (kansgebieden), Rudy Rabbinge en Björn Dirks (CO2-opslag) en vele anderen.

Tegels met grutto's? (skries). Vervaardigd in Friesland
omstreeks 1850. Verz. FM.

Tegel met een grutto-achtige vogel. Ca. 1920-1925. Friesland Makkum. Toch is het niet helemaal zeker of er
ook daadwerkelijk een grutto is bedoeld. Het kan ook zijn dat de vogel uit de spons is geschilderd met de afbeelding
van een ooievaar.

Kwadraattegel met een vliegende grutto. Zeefdruktechniek.
Noord-Holland Alkmaar. 1e helft 21 eeuw

Cirkeltegel met de voorstelling van een vogel. Afbeelding lijkt op een GRUTTO? De tegel oogt 17e eeuws maar is het niet. Tegel is ook wat dunner dan 17e eeuwse exemplaren. Datering ca. 1900

Grutto man bezig met een nestkuiltje te maken voor het komende broedseizoen. Fotografie: Freek Mayenburg

Tureluur op antieke tegel?

Een andere weidevogelsoort is de tureluur. Maar tureluurs zijn ook echte kustvogels waarvan het vrijwel zeker is dat deze ook in de 17e eeuw als broedvogel in Nederland voorkwam. Ook natte gemaaide graslanden moeten er in die tijd voldoende zijn geweest, en daarmee ook tureluurs. Maar ook van deze weidevogel ken ik geen houtsnede of gravure die voldoet als tureluur.

Tureluur alarmerend in de lucht. Fotografie: Freek Mayenburg

Tureluur alarmerend op hekpaal. Fotografie: Freek Mayenburg

De vogel op deze tegel voldoet heel aardig om als alarmerende steltloper en dan als tureluurachtige door te gaan. 17e eeuw. Verz. FM.