Mythologie op antieke tegels
Meer mythologische tegels kunt U vinden door te klikken op:
www.tegels-uit-rotterdam.com/schut_mytho_nl.html
Tegel met de mythologische voorstelling van Kephalos en Procris.
Datering: midden 18e eeuw.
Herders of mythologie?
Het blijkt dat in de serie herdertegels meerdere keren sprake is van een goed verborgen mythologische opzet door de ontwerpers van de tegelsponsen. Enkele voorstellingen doen vermoeden dat er meer mythologie getoond wordt dan op het eerste gezicht blijkt te zijn. De meeste attributen en soms zelfs de kleding op herdertegels zijn niet altijd voor een voor de hand liggende uitleg vatbaar en stemmen tot onderzoekend nadenken. Met:"Herder biedt herderinnetje bloemen aan" is soms de kous niet af. Enkele voorbeelden met mogelijk een mythische achtergrond wil ik u onderstaand laten zien zodat u mee kunt denken.
Helaas weten we de juiste uitleg in deze eeuw niet altijd meer te achterhalen uit een tijd dat de voorstelling wel gekend was.
Kephalos en Procris.
Kephalos was de zoon van Herse en Hermes. Kephalos werd door de Griekse Godin Eos onder druk gezet om zijn vrouw Procris ontrouw te zijn, maar hij bleef haar trouw. Procris draagt op de tegel een kroontje en neemt een bloem aan van de geknielde Kephalos.
Herder schenkt een bloemenkrans.
Dat een bloemenkransje met het voorjaar te maken heeft ligt voor de hand, de mogelijke diepere betekenis kon wel eens verder gaan.
18e eeuw.
Twee herders in opvallend mooie kleding, het lijkt of men op een galante manier elkaar het hof maakt. Dergelijke scènes komen ook op mythologische tegels voor in de kleding van die tijd. 18e eeuw.
Man met bladerkrans op het hoofd, het is
een duidelijk symbool zoals men dat bij de
oude Grieken en Romeinen had. 18e eeuw.
Tegel met vliegende engel. De gevleugelde Faam blaast op haar twee bazuinen. 18e eeuw.
Tegel met een duivel met staart en vleugels. 17e eeuw.
Tegel met duiveltjes met horens en
bokkenpoten. 18e eeuw.
Mythologie op antieke tegels, 18e eeuw
Medusa
HET ‘MEDUSAHOOFD’ OP TEGELS
Een enkele keer zien we op de antieke tegels met soldaten die ook een schild dragen, daarop de zeldzame afbeelding van een “Medusahoofd.” In de Griekse mythologie was Medusa de bekendste van de Gorgonen, een van de drie dochters van Phorcys en Ceto. Medusa had ooit een bijzondere schoonheid. Ze woonde echter tot haar verdriet in een land waar nooit de zon scheen. Medusa smeekte Athena haar te laten vertrekken naar zonnige streken. Athena stond dit echter niet toe omdat ze schrik had dat de mensen niet meer haar, maar Medusa om haar schoonheid zouden prijzen.
In een andere versie van de mythe, zou Medusa de toorn van Athena hebben gewekt door in de tempel van Athena de liefde met Poseidon te bedrijven. De woedende Athena nam wraak door Medusa’s mooie haar in een nest kronkelige slangen te veranderen. Verder zou een ieder die Medusa in het gelaat keek ter plaatse verstenen. Sindsdien zou het haar taak zijn om zo veel mogelijk mensen met haar uiterlijk grote schrik aan te jagen en te doen verstenen van angst. Uiteindelijk wordt ze gedood en onthoofd door de held Perseus die hierbij onder meer door Athena geholpen werd. Uiteindelijk werd haar hoofd door Perseus aan Athena geschonken die het op haar schild plaatste om vijanden mee te kunnen verstenen. Een Medusahoofd is een afgrijselijk schrikaanjagend hoofd. Haar angstaanjagend gelaat werd aangebracht op schilden van krijgers, stadsmuren en amuletten om wie het aanschouwde te laten veranderen in steen, of stokstijf van schrik te laten staan.
Ook treft u een afbeelding aan met een Medusahoofd op een Bijbeltegel in blauw. Niet eerder gezien, heel wonderlijk, ik bleef even stokstijf zitten. Frits Lobel.
Schilderij met MEDUSAHOOFD PIETER PAUWEL RUBENS 1577-1640
Cirkeltegel met soldaten en een medusahoofd op schild. Omstreeks 1600.
Cirkeltegel met soldaat en een medusahoofd op schild. Omstreeks 1600.
Tegel van een ruiter te paard met een medusahoofd op schild. Omstreeks 1700.
Majolicaschotel met een engel met schild waarop Medasa. Diameter 20,8 cm. Omstreeks 1640-1660. Haarlem.
Spons en tekening met de voorstelling van Perseus die Medusa onthoofd en op het schild van Minerva plaatst.
Bijbelse tegel met Medusa hoofd op schild. 19e eeuw.
Schilderij met Perseus die Medusa heeft onthoofd.
Perseus toont het hoofd van Medusa.
Op een kaart Medusa Gorgony
Saters (of satyrs) op tegels
Een sater of satyr is een figuur uit de Griekse mythologie. Het is een vrolijk en ondeugend boswezen, behorend tot het gevolg van de god Dionysos. De bokkenstaart, -oren en soms ook -poten, en soms een in erectie zijnde penis behoren tot de fysieke kenmerken van een sater. Saters zijn doorgaans sterk behaard en dragen een baard. Een veel voorkomend attribuut is de fluit. De satyr staat bekend om zijn lust voor wijn en het verleiden van nimfen. Saters symboliseren wellust en vervoering, net als de vrouwelijke volgelingen van Dionysos.
Demeter of Ceres?
Tegel met de godin Demeter van de oogst.
17e eeuw.
Bij de Romeinen werd Demeter Ceres genoemd.
Demeter is in de Griekse mythologie de godin van de akkerbouw en de vruchtbaarheid. Bij de Romeinen werd ze Ceres genoemd. Haar geliefde dochter Persephone werd door Hades de god van de onderwereld met toestemming van de oppergod Zeus geschaakt. Met loshangend haar en blote voeten doolt Demeter rond om haar dochter te zoeken. Dan verneemt ze wat er gebeurd is en staakt uit boosheid en verdriet haar zegenrijk werk op aarde, zodat het zaad niet meer wilde ontkiemen en de mensen van honger zouden zijn omgekomen. Zeus bracht haar tot rede en stond toe dat Persephone van het voorjaar tot het najaar bij haar moeder zou doorbrengen en de overige tijd bij Hades in de onderwereld moest doorbrengen. Zo konden de mensen in het voorjaar en in de zomer zaaien en oogsten en lagen de akkers in het najaar en winter braak.
Centaurs
In de mythologie bestaan verschillende soorten Centaurs. Het meest algemeen is het paard, ook op Nederlandse tegels staan ze afgebeeld. Zie de tegel rechts en onder. De Centaur heeft het bovenlichaam van een man, en ook de armen en het hoofd van een mens. De torso zit vast op het paardenlijf waar normaal de nek van het paard zou zitten. Centaurs waren woeste, onbehouwen wezens. Ze waren afstammelingen van Ixion. Ixion verwekte de eerste centaur Centaurus bij een wolk die er precies zo uit had gezien als de godin Hera. De Centauren woonden in de wouden rond de berg Pelion in Thessalië. Zij raakten in conflict met hun buurvolk, de Lapithen, omdat zij geprobeerd hadden Lapithische vrouwen te roven. De strijd die toen uitbrak, heeft vele Centaurs het leven gekost.
Maar er zijn ook andere centaurs zoals o.a. de vissencentaurs. Deze tegels vallen eveneens onder de categorie mythologische wezens, anders gezegd, die zouden we wel degelijk als Centaurs zeewezens kunnen worden aangeduid.
Tegels met de voorstelling van een man en vrouw centaur. Datering: midden 18e eeuw.
Tegels met de voorstelling van een man en vrouw centaur. Datering: midden 18e eeuw.
Een mannelijke centaur houdt een kat omhoog. Datering: 2e helft 17e eeuw
Jupiter en Antiope
Schilderij van Hendrick Goltzius 1585-1617
(Frans Hals Museum)
Alweer een nieuw gevonden mythologische tegel (met dank aan een Zeeuwse tegelvriend). Een sater met bokkenpoten, hoorntjes en grote oren bezoekt Antiope, de dochter van de Thebaanse koning Nykteus. De sater is de god Jupiter (Zeus). Hij is getrouwd met de godin Juno, maar hij valt vaak voor andere vrouwen en kan, om hen te bezoeken, verschillende gedaanten aannemen. Hier blijft hij herkenbaar door zijn bliksemschicht Amor, de liefdesgod. Deze komt achter het gordijn vandaan en pakt Antiope bij de tepel. Jupiter staat op het punt bij Antiope een tweeling te verwekken. De onschuldige Antiope zal daarvoor streng gestraft worden door haar familie. De tweeling wordt te vondeling gelegd en Antiope wordt de slavin van haar oom Lykos.
Mangaan tegel met de voorstelling van Jupiter en Antiope.
Datering: midden 18e eeuw. Rechts de spons waaruit de afbeelding is geschilderd.
Spons met de mythologische voorstelling van Jupiter en Antiope
Datering: midden 18e eeuw (Gemeentearchief Rotterdam)
Gravure met de voorstelling van Jupiter en Antiope
De tegel geeft Antiope als herderin weer en Jupiter als Sater met een herdersstaf, die uitnodigend zijn hand uitsteekt. Antiope wil er niets van weten, draait haar hoofd om en maakt een afwerend gebaar. Het zal haar echter niet helpen, want Jupiter krijgt toch zijn zin. Datering tegel: 18e eeuw.
Tegel met Antiope en Jupiter als Sater bij een waterfontein. 18e eeuw.
Tegel met Antiope en Jupiter als Sater bij een waterfontein. 18e eeuw.
Apollo en Daphne
Apollo werd met de hulp van Amor verliefd op de nymf Daphne. Zij was een dochter van de riviergod Oeneus. Daphne had echter geen interesse in Apollo, maar ze werd door hem constant achtervolgd. Zij smeekte haar vader om haar te redden en daarbij strekte ze haar haar armen omhoog. Om aan Apollo te ontsnappen veranderde zij in een boom; met takken en spruiten uit haar armen.
Met dank voor het speurwerk door een Zeeuwse tegelvriend, die de afbeeldingen van de prenten en een aantal tegelafbeeldingen
beschikbaar heeft gesteld.
Pan en Syrinx
Pan, de God van het woud en herdersleven, was bepaald niet moeders mooiste. Geboren met de bovenkant van een mens, en de onderkant van een geit met bokkenpoten. Verder had hij twee hoorns en werd vaak afgebeeld als demon. Ook had Pan een puntkin, gerimpeld gelaat en een zwaar behaard lichaam. In de Middeleeuwen vond men hem zo lelijk, dat de duivel op hem gebaseerd is. Ondanks zijn uiterlijk had Pan een zeer actief seksleven. Pan was vaak te vinden bij koele bronnen en schaduwrijke bossen. Hij beleefde veel avontuurtjes, vaak met bosnimfen en herdersjongens. Pan zag het wel zitten met alle nimfen, alleen was er een klein probleempje, de meeste nimfen zagen het niet zitten met Pan.
Pan raakte verliefd op de mooie nymph Syrinx en ging haar achterna. Zij vluchtte en bij de rivier de Ladon smeekte zij de waternymphen haar onvindbaar te maken. Net voordat Pan haar wilde grijpen veranderde zij in riet en hij greep mis. Van het riet maakte hij een fluit, een panfluit
Mythologische voorstelling van Pan en Syrinx
Datering: eind 17e/begin 18e eeuw
Daedalus en Icarus
Deadalus en Icarus werden op Kreta gevangen gehouden door koning Minos. Daedalus bedenkt een manier om te ontsnappen. Hij bouwt vleugels van een houten raamwerk, veren en was. Omdat de was niet mag smelten, waarschuwt Daedalus Icarus om niet te dicht bij de zon te vliegen. In zijn enthousiasme wordt Icarus echter roekeloos; hij vliegt te hoog zodat de was alsnog smelt.Vervolgens stort hij neer in zee en verdrinkt.
Op de vier 17e eeuwse tegels is te zien Daedalus, die met zelfgemaakte vleugels van het eiland Kreta vluchtte.
Vroege prent van Daedalus met zijn zoon Icarus die naar beneden valt omdat de hars op zijn vleugels smolt vanwege de hitte van de zon. Daedalus staat op deze prent afgebeeld met vleugels die aan zijn armen zijn bevestigd. Op de bovenstaande 17e eeuwse tegel staat Daedalus echter afgebeeld met vleugels aan zijn rug.
Prent van Frans Huys (overleden ca. 1562) , naar een schilderij van Pieter Bruegel. Kopie uit het boek Zeilschepen, waarin vermeld prenten van Nederlandse meesters van de zestiende tot de negentiende eeuw (Irene de Groot en Robert Vorstman , Zutphen 1980) . Rechtsboven in de prent is te zien Daedalus met gespreide armen en Icarus die naar beneden valt.
Ook de zoon van Daedalus, Icarus genaamd, staat afgebeeld op 17e eeuwse tegels. Icarus stortte neer in zee, omdat de was waarmee zijn vleugels waren aangehecht ging smelten, omdat hij te dicht bij de zon vloog.
Aktaion en Artemis
Schilderij met de voorstelling van Artemis badend met nimfen
Artemis is de godin van de jacht en ook godin van de maan. Maar Artemis is tevens de godin voor de barende vrouw, hoewel zijzelf altijd maagd is gebleven. Geboren als de dochter van Zeus en Leto en de tweelingzuster van Apollo. Zij werd geboren op Delos. Artemis was een van de maagdelijke godinnen die nooit een minnaar had gehad, dus ook geen kinderen. Haar vader had haar toestemming gegeven om uit vrije wil maagd te blijven. Zij was zeer kuis. Haar maagdelijkheid verlangde ze ook van haar metgezellen. Artemis vertoefde vaak onder de Nimfen.
Fotoalbum: Tegels Aktaion en Artemis, 18e eeuw
Tegel met de mythologische voorstelling van Aktaion en Artemis. Ca. 1900.
Aktaion was een jager die wel 50 jachthonden bezat. Hij was de zoon van Aristaeus en afkomstig uit Boeotië. Aktaion was dorstig en wilde drinken uit het stroompje dat door een dal stroomde. Daar zag hij de godin van de jacht Artemis. Samen met een paar nimfen was zij naakt aan het baden in de bron waaruit het riviertje ontsproot. Vertoornd over het feit dat Aktaion haar bespiedde veranderde Artemis hem in een hert. Terwijl de arme jager zich realiseerde wat er met hem was gebeurd merkten zijn jachthonden hem op. Ze herkenden hun meester niet meer en gingen hem achterna. Aktaion sloeg op de vlucht maar werd alras ingehaald en verscheurd. Op zoek naar hem belandden ze uiteindelijk in het hol van de goede centaur Chiron, die Aktaion de kunst van het jagen bijgebracht had. Deze bezat een zelfgemaakte beeltenis van Aktaion die de honden troost schonk.
Orpheus speelt viool voor de dieren
Tegel met de God Orpheus die de dieren betovert met zijn muziekspel . 18e eeuw
De hoorn van overvloed
Het latijnse woord voor hoorn van overvloed is cornu (hoorn) en copia (voorraad)) wat dan in het Nederlands op de Hoorn des Overvloeds uitkomt. Dit legendarische voorwerp, dat (zoals de naam suggereert) overvloed schonk, stamt oorspronkelijk uit de Griekse Mythologie. Volgens de mythe is de Cornucopia de hoorn van de geit Amelthea , die Zeus zoogde op Kreta. Als dank zette Zeus haar aan de hemel als een sterrenbeeld, en haar hoorn schonk de houder ervan alles wat hij of zij begeerde. De Romeinen associeerden vooral hun godin Fortuna met de Hoorn des Overvloeds, maar ook de godin van de hoop, Spes, werd afgebeeld met de Cornucopia. Verder is de hoorn-van-overvloed ook een trechtervormige paddestoel. Hij is bijzonder smakelijk en kan klaargemaakt worden zoals cantharellen. In de herfst zijn ze vers te koop, in de overige seizoenen kunt u ze gedroogd kopen.
Haardsteen met voorstelling van de hoorn van Overvloed.
Datering: ca. 1700
Deze 18e eeuwse tegel betreft een vrouw die een hoorn vasthoudt, welke is gevuld met bloemen. Volgens de mythologie brak Zeus een hoorn af van de geit 'Amalthea' als dank voor het voedsel dat hij van haar kreeg tijdens zijn jeugd. Uit de hoorn ontspruiten welig bloeiende gewassen en bloemen.
Tegel met putti op een dolfijn en hoorn van overvloed in de hand. 20e eeuw.
Fotoalbum: Mythologie 17e/18e eeuw
