Vossen op antieke tegels

Op onze antieke tegels komen soms vossen voor, niet echt veel, maar af en toe duikt Reintje op en laat zich mooi zien als het hoofddecor in een gekleurde cirkel of kwadraattegel uit rond 1600. Hij is dan afgebeeld met het stelen van een kip in de bek, of het wegslepen van een klein lammetje. Of zelfs zeldzaam, is hij in een spreekwoordelijke of fabuleuze handeling te zien samen met een kraanvogel, of gewoon enkel de vos puur natuur. Ook op de blauwe tegels komt hij voor, zeg maar na 1620, maar al minder dan in de gekleurde periode. Nog minder komt hij voor in de latere periodes tot heden. Vaak dan zomaar in een serie Friese springertjes tussen de vele anderen dieren in op die soort tegels. Of zomaar in een wand met kleine diertjes, engeltjes en mannetjes.  Het blijft dus zoeken naar dit mooie dier. Daarom vragen wij u ook nu weer: heeft u een mooie of minder mooie vos op een tegel, stuur die afbeelding dan digitaal op naar: www.spijkertegels.nl  zodat ter aanvulling ook de andere lezers uw vos kunnen bespieden en bewonderen. Een enkele keer is ook de wolf afgebeeld, maar die is te herkennen aan dat zijn oren meer naar achteren staan en heeft wel een ruime staart, maar meer richting afbeeldingen van een hond. De vos op tegels heeft meestal zijn oortjes vrolijk rechtopstaand, een spitsere snuit en een royale pluimstaart. En zoals het op tegels vaak voorkomt, er zijn ook nogal wat twijfelgevallen tussen hond, wolf of vos. Maar de eerste twee sturen wij hier het bos in, oren plat en pleite, want nu staat de vos hier in het zonnetje, waar hij zeker niet afkerig van is.

U kent de verhalen wel over de slimheid van de vos en zeker van zijn vermeende streken. In Nederland is het heden eigenlijk het grootste roofdier die u in het vrije veld kan tegenkomen. Door te kunnen overleven, moet hij wel over markante eigenschappen beschikken, zeker omdat hij ook nog eens dicht, tot zelfs soms in de buitenwijken van dorpen en steden zich laat zien. Slim schijnt hij wel degelijk te zijn wat ‘natuurlijk’ uit overlevingsdrang voortkomt. Zo heb ik mij laten vertellen dat als de vos last heeft van veel vlooien, hij daar een slim trucje voor heeft om die doeltreffend kwijt te raken. Hij kamt eerst met zijn tanden een plukje haar uit zijn vacht en laat dan het plukje vóór in zijn bek zitten tussen zijn tanden. Vervolgens loopt hij heel langzaam met dat plukje haar steeds dieper het water in. De vlooien komen dan omhoog richting zijn kop met plukje haar. U begrijpt het al, hij gaat steeds dieper het water in, tot zijn kop geheel onder is, de vlooien springen dan in het plukje haar, wat hij vervolgens loslaat en wegdrijft… (Met vastzittende teken zal dit niet geheel lukken). Persoonlijk heb ik dit bij de vos nooit zien gebeuren, maar het schijnt wel zo te zijn. Wèl heb ik veel mensen met ook plukjes haar boven en onder hun lip en op het hoofd, ook verdacht langzaam het water in zien gaan, maar dat terzijde…

Van de vos (Vulpes vulpes) zijn niet minder dan 45 ondersoorten bekend. In ons gebied onderscheidt men gewoonlijk 2 vormen: DE GEWONE VOS, over het hele lichaam roodbruin, behalve op de buik, de borst en de bek, een smal randje aan de binnenkent rond zijn oren en aan de binnenkant van de poten en de pluim van zijn staart, die wit zijn. Dan komt bij ons ook voor DE BRAND OF KRUISVOS die over het algemeen dieper roodbruin is. Zijn naam van ‘kruisvos’ heeft hij te danken aan een donkere band in de vorm van een kruis die hij op de rug en over de schouders heen draagt. De keel, borst en buik zijn grijszwart het uiteinde van de poten zijn zwart en het bovenste deel ervan is bruin. Op onze tegels komt waarschijnlijk ‘de gewone vos’ voor, voor zover dat te determineren is dan, want we rekenen ook hier op eventuele (penseel) streken van Rijntje…

Zijn totale lengte is 90 tot ca. 130 cm, waarvan 32 tot 52 cm voor de staart. De schouderhoogte bedraagt 35 tot 40 cm. Zijn gewicht is afhankelijk van zijn leefgebied en varieert sterk: van 3 kg in b.v. vlakke terreinen zoals bij ons en in Engeland, tot 10 kilo. In berggebieden zijn ze tussen de 6 en 14 kilo zwaar en zijn groter en zwaarder dan de vossen die in vlakke gebieden leven, dat zijn ze ook als ze in koude gebieden leven, zoals de mooie witte poolvos en de sneeuwhaas, Het activiteitsgebied van een paartje vossen varieert van 25 tot 50 hectare, al naar gelang de natuurlijke mogelijkheden als voedselrijkdom, jaarlijks afschot etc. De structuur van zijn territorium heeft een net van doorgangen en paadjes dat door het dier in een bepaalde richting belopen wordt en waarvan het hol het centrale punt is. Ook een serie van vaste punten; jacht, rust, speel en drinkplaatsen, zijn in die vaste paadjes verwerkt, gemarkeerd door urine en uitwerpselen die een eigen identiteit in geur hebben.

De vos bezit een aantal speciale geurklieren. De anaalklier, met een naar muskus ruikende afscheiding die de uitwerpselen een eigen identiteit meegeeft. Aan de bovenkant van de staartwortel zit een andere klier die vooral bij het mannetje sterk is ontwikkeld. In de paartijd speelt deze een bijzondere rol; de afscheiding ervan ruikt vaag naar viooltjes, wat het de naam ‘viooltjesklier ‘ heeft bezorgd. Ook tussen de tenen heeft de vos geurklieren, hiermee wordt zijn voorbijgaan gemarkeerd. Al deze klieren met hun verschillende geuren spelen een belangrijke rol bij de sociale communicatie van de soort. Ze geven een eigen identiteit aan de uitwerpselen, hun geslachtelijke status en laten zo ook onderling zien wie ze zijn. De geur van een bewoond vossenhol is zo sterk, dat deze ook voor mensen waarneembaar is.

Het tijdstip waarop het hol verlaten wordt varieert met het seizoen en waarschijnlijk ook al naar gelang het weer. In de winter gaat de vos pas bij het vallen van de nacht naar buiten om pas bij dageraad, of nog later, terug te keren. In de zomer zijn de vossen constant op zoek naar voedsel voor hun nakomelingen en is het mogelijk ze op ieder uur van de dag tegen te komen. Bij sneeuwval wordt de vos gedwongen om de hele dag buiten te zijn wanneer hij niet voldoende voedsel kan vinden. Zijn pootafdrukken zijn dan goed te zien en hebben een lengte van ca. 5,5 cm, de nagels meegerekend. Ze lijken op die van een hond maar hebben toch eigen kenmerken; een algemeen ovale en niet ronde vorm. De nagels van de achterpoten liggen op gelijke hoogte met de eeltkussentjes van de voorpoten. De nagels zijn op de afdrukken altijd goed zichtbaar. De pootafdrukken van het vrouwtje zijn iets kleiner en langer dan die van het mannetje.